दोस्रो स्टक एक्सचेञ्ज : नेपालमा विवाद, विश्वको अनुभव कस्तो ?

दोस्रो स्टक एक्सचेञ्ज : नेपालमा विवाद, विश्वको अनुभव कस्तो ?

नेपालमा दोस्रो स्टक एक्सचेञ्ज खोल्ने विषयले सेयर बजारमा चर्चा र विवाद निम्त्याएको छ। यस्तो बेला भारत र अमेरिकाजस्ता देशमा दोस्रो स्टक एक्सचेञ्ज स्थापना गर्दा कस्तो प्रभाव परेको थियो भन्ने अध्ययन नेपालका लागि मार्गदर्शक बन्न सक्छ।

भारतको अनुभव: NIFTY र BSE को प्रतिस्पर्धा

भारतमा बम्बे स्टक एक्सचेञ्ज (BSE) 1875 मा स्थापना भयो, जुन एशियाको पहिलो स्टक एक्सचेञ्ज हो। BSE दशकौंसम्म भारतीय सेयर बजारको मुख्य केन्द्र रह्यो। तर, 1994 मा नेशनल स्टक एक्सचेञ्ज (NSE) स्थापना भएपछि भारतीय सेयर बजारमा नयाँ युग सुरु भयो।

BSE को प्रतिक्रिया

  • प्रतिस्पर्धामा चुनौती: NSE ले प्रविधि-आधारित स्वचालित ट्रान्जेक्सन प्रणाली (Electronic Trading) भित्र्याएपछि BSE ले तत्काल नयाँ प्रणालीको विकास गर्नुपर्यो।
  • नियम र पारदर्शिता: NSE ले पारदर्शिता र द्रुत सेटलमेन्टलाई प्राथमिकतामा राखेकाले लगानीकर्ताहरू त्यसतर्फ आकर्षित भए।
  • NIFTY को उदय: NSE को सूचकांक NIFTY (National Fifty) ले BSE को Sensex सँग प्रतिस्पर्धा गर्दै लगानीकर्ताहरूका लागि नयाँ वैकल्पिक माध्यम प्रस्तुत गर्यो।

संयुक्त सञ्चालन

BSE र NSE हालसम्म दुवै सँगसँगै सञ्चालनमा छन्।

  • NSE को वर्चस्व: आजका दिनमा NSE ले बजारको 90% भन्दा धेरै कारोबार सम्हालिरहेको छ।
  • BSE को पुनर्जागरण: BSE ले SME (साना तथा मझौला उद्यम) प्लेटफर्म, म्युचुअल फण्ड, र क्षेत्रीय बजारलाई टार्गेट गर्दै आफ्नो पहिचान बनाएको छ।

अमेरिकी अनुभव: NASDAQ र NYSE

अमेरिकामा पहिलो स्टक एक्सचेञ्ज न्युयोर्क स्टक एक्सचेञ्ज (NYSE) 1792 मा स्थापना भयो। यसले दशकौंसम्म अमेरिकी बजारको नेतृत्व गर्यो। तर, 1971 मा NASDAQ (National Association of Securities Dealers Automated Quotations) को स्थापनाले स्थिति परिवर्तन गर्यो।

NYSE को प्रतिक्रिया

  • डिजिटल युगको दबाब: NASDAQ ले पूर्ण रूपमा इलेक्ट्रोनिक प्रणालीको प्रयोग गरेपछि NYSE लाई आफ्नो ट्रेडिङ शैलीमा सुधार ल्याउन बाध्य बनायो।
  • टेक्नोलोजी कम्पनीको बजार: NASDAQ ले प्रविधि कम्पनीहरूको प्राथमिक बजारका रूपमा काम गर्यो। माइक्रोसफ्ट, एप्पल, र गुगलजस्ता कम्पनीहरूले NASDAQ बाटै सेयर सूचीकरण गरेका थिए।
  • प्रतिस्पर्धा र विकास: NYSE ले ठूला तथा परम्परागत कम्पनीहरूलाई केन्द्रमा राखेर आफ्नो वर्चस्व कायम राखेको छ।

वर्तमान अवस्था

NASDAQ र NYSE दुवै संसारकै ठूला एक्सचेञ्ज हुन्। NASDAQ प्रविधि-आधारित कम्पनीहरूका लागि प्रमुख बजार रहँदा NYSE परम्परागत र बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूको लागि केन्द्र बनेको छ।

नेपालमा सम्भावित प्रभाव: दोस्रो स्टक एक्सचेञ्ज

नेपालमा दोस्रो स्टक एक्सचेञ्जको स्थापनाले दुईवटा सम्भावित परिदृश्य निम्त्याउन सक्छ:

सकारात्मक प्रभाव

  1. प्रतिस्पर्धा वृद्धि: नेप्से (NEPSE) लाई सेवा सुधार, प्रविधिको प्रयोग, र पारदर्शितामा ध्यान दिन प्रेरणा मिल्नेछ।
  2. लगानीकर्ताका विकल्पहरू: लगानीकर्ताले विभिन्न सेवाहरू र शुल्कको आधारमा उपयुक्त प्लेटफर्म छनोट गर्न सक्नेछन्।
  3. क्षेत्रीय विकास: नयाँ एक्सचेञ्जले देशको वित्तीय प्रणालीलाई विस्तार गरी क्षेत्रीय स्तरमा बजार विकास गर्न सक्नेछ।

चुनौती र जोखिम

  1. नेप्सेमा असर: नयाँ एक्सचेञ्जले पुरानो संरचनालाई चुनौती दिनेछ।
  2. नियामकीय समन्वय: दुईवटा स्टक एक्सचेञ्जका लागि स्पष्ट नीति र नियामकीय प्रणाली आवश्यक छ।
  3. लगानीकर्ताको विश्वास: नयाँ एक्सचेञ्जले पर्याप्त विश्वास निर्माण गर्न नसकेमा बजारमा अस्थिरता निम्त्याउन सक्छ।

नेपालका लागि भविष्यवाणी

  1. नेप्सेको पुनर्संरचना आवश्यक: नयाँ प्रतिस्पर्धीको आगमनले नेप्सेले आफ्ना सेवा सुधार्नुपर्नेछ।
  2. नयाँ लगानीकर्ताको आकर्षण: दोस्रो एक्सचेञ्जले युवा लगानीकर्ता र स्टार्टअप कम्पनीहरूलाई सूचीकरणका लागि आकर्षित गर्न सक्नेछ।
  3. नयाँ प्रविधिको प्रवेश: दुईवटा एक्सचेञ्ज सञ्चालनले नेपालमा आधुनिक प्रविधिको विकासलाई तीव्र बनाउने सम्भावना छ।
  4. सुरुवाती चुनौतीहरू: सुरुवाती चरणमा दुवै एक्सचेञ्जले लगानीकzहरूको विश्वास जित्न संघर्ष गर्न सक्छन्।

भारत र अमेरिकाको अनुभवले देखाउँछ कि प्रतिस्पर्धा सधैं सुधारतर्फ लैजान्छ। तर, नेपालमा दोस्रो स्टक एक्सचेञ्ज सफल बनाउन नीति स्पष्टता, आर्थिक स्रोत, र सक्षम नेतृत्वको खाँचो छ। भविष्यमा नेपालको सेयर बजारले सुधारको बाटो समात्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ।

खबरपाटी
खबरपाटी